17e eeuwse Stadsplattegronden door Joan Blaeu
Alweer zo'n 20 jaar geleden volgde ik de studie Cartografie aan de Universiteit van Utrecht bij Professor Dr. Günter Schilder.
Eén van de meest bekende uitgevers uit de 17e eeuw is Joan Blaeu (1599-Amsterdam-1673). De plattegronden en kaarten uit zijn uitgaven zijn inmiddels wereldberoemd.
Zo maakte hij een uitgave met plattegronden van Nederlandse steden getiteld 'Toonneel der Steden van de Verenigde Nederlanden''
Stedenatlas in de Gouden Eeuw
De plattegronden in Blaeu's Toonneel der steden zijn het summum in de Nederlandse productie van gedrukte stadskaarten in de 17e eeuw. Ze hebben een belangrijke rol gespeeld in de beeldvorming van een levensvatbare Republiek der Verenigde Nederlanden.
In 1649 verscheen de eerste editie van de stedenatlas van de Nederlanden in het Latijn. Korte tijd later, waarschijnlijk in 1652, verscheen een Nederlandstalige uitgave. Het deel met de steden in de Nederlanden bestaat uit twee banden: een band met de steden onder Spaanse heerschappij en een band met de steden in handen van de Staten-Generaal.
Stadsplattegronden
Het deel met de steden van de Republiek bevat ongeveer 130 bladen met plattegronden, terwijl het deel met de steden van de Zuidelijke Nederlanden een kleine 100 bladen telt. Op sommige bladen zijn meerdere kleine plattegronden opgenomen, maar het overgrote deel bestaat uit fraai gegraveerde kaarten op folioformaat. Hoewel Blaeu enkele koperplaten van eerdere uitgevers gebruikte, zijn de kaarten overwegend uit eigen atelier. De meeste steden werden dus afgebeeld op nieuwe koperplaten, op basis van voorbeelden die veelal door de stadsbesturen waren toegestuurd. Indien een actueel kaartbeeld niet voorhanden was, vroeg Blaeu om een herziene versie van een oudere plattegrond.
Een greep uit mijn collectie
Kwaliteit
Ondanks de soms frequente correspondentie met de stadsbesturen, komen in de stedenatlas van Blaeu soms grove fouten voor. Een voorbeeld is het stadje Goedereede, dat op pure fantasie blijkt te berusten. Toch kenmerken de plattegronden van Blaeu zich door een heldere gravure, een goede cartografische presentatie en een uniforme en esthetische uitstraling.
Gebouwen en Cartouches
Alle gebouwen in de stad zijn in opstand – zeg maar driedimensionaal – weergegeven en bieden in de meeste gevallen een goede indruk van de plaats. Mooi versierde cartouches en decoraties maken het geheel af. Bij de gekleurde kaarten is de inkleuring met de hand uitgevoerd.
Bronnen:
1) Archief P.J. van Os sr en Peter van Os
2) Universiteit Utrecht
Collectie Peter van Os
Een klein deel van de collectie kaarten door Joan Blaeu staat uitgebreid beschreven op deze website. Lees meer.